We leven in een chaos

We leven in een chaos

Wetmatig gaat aan elke periode van een nieuwe orde chaos vooraf. We ervaren momenteel een brede onvrede en al is het de samenleving zélf die de dingen voortbrengt die tot onvrede leiden: de buitenwereld verandert óók en die context heeft eveneens haar mechanismen. Als we een samenleving willen veranderen of ‘verbeteren’, moeten we ons uitsluitend richten op wat door ons beïnvloedbaar is. Dat kan op twee manieren: actief of passief.

Waarom heerst er zo’n onvrede over de maatschappij waarin we leven? De burgers zien ontwikkelingen waarvan je zou verwachten dat die samenleving wel zou ingrijpen of anticiperen, zeker als die ontwikkelingen het voortbestaan van onze maatschappij op de lange termijn zullen bedreigen. De burgers zien ook dat de maatschappij talloze malen helemaal niet ingrijpt, zoals bij de rol van het geld dat als middel evolueerde tot doel op zich. Waarmee het gevoel van waarde nagenoeg is verdrongen. Op menselijk niveau verandert daardoor het streven naar een zinvol leven naar het streven naar individuele materiele welvaart. De zoektocht naar zingeving en zelfverwezenlijking is voor de meeste mensen een individuele zaak geworden. Maatschappelijke ontwikkeling hebben altijd gevolgen voor individuen, maar ook voor de verhoudingen tussen verschillende groepen en onze maatschappij als geheel. De mantra ‘genoeg is genoeg’ functioneert niet meer als norm indien ons streven naar een zinvol leven verdwijnt, maar verwordt tot het streven naar steeds meer. De financiële crisis met haar dramatische gevolgen is het bewijs van een financiële systeem dat volledig losgeslagen is van haar maatschappelijke functie en grondvesten. En dan kan het niet anders dan dat de politiek nog steeds in materiele welvaart en economische groei voorsorteert en als dominante drijfveer gebruikt achter vrijwel alle strategi-sche beslissingen. Onze huidige lokale politiek wordt bepaald door landelijke politiek, landelijke politiek door Europese politiek en Europese politiek bepaald door wereldpolitiek; dus uiteindelijk door de wereldeconomie. Alles wordt vermalen in een geopolitiek dat uiteindelijk alleen maar economische groei als leidraad heeft. Hebben we dan nog de kracht om minstens de eigen omgeving te kunnen beïnvloeden? Wat overblijft is afhaken en terechtkomen in een fatalistische houding. Kabinetten vallen, de status quo blijft in stand en de burger weet het niet meer. Hij probeert zijn heil bij nieuw ontstane politieke partijen te zoeken die alle claimen de samenleving nu eens drastisch te gaan veran-deren. Nieuw leiderschap? Wishfull thinking!

De econoom Arnold Heertje verdedigde met vuur “dat het speelveld van de economie veel meer omvat dan slechts dat wat in geld kan worden uitgedrukt en of afgemeten. Door (vrijwel) voortdurend de nadruk te leggen op consumentisme en financiële groei zal aan andere menselijke behoeften steeds moeilijker kunnen worden voldaan en zullen deze voor steeds meer mensen uit hun directe leefomgeving verdwijnen”. Maar er is meer aan de hand. Handelsoorlogen tussen de VS en China en de crisis in de eurozone zijn naast de Oekraïneoorlog inmiddels de meest acute problemen die de stabiliteit van de huidige economische orde bedreigen. De gekte van het gevoerde monetaire beleid, de ‘quantitative easing’, het uit het niets creëren van honderden miljarden euro’s (ofwel het bijdrukken van geld). Dat moet wel op zijn einde lopen, mede doordat de geopolitieke spanningen op de wereld blijven oplopen en steeds moeilijker op te lossen zijn. In dit geheel speelt ook een groeiend ‘populisme’ mee. De volken beginnen in opstand te komen tegen de elite: de open grenzen met stijgende immigratie, de welvaart- en cultuur-afbraak en tegen superstaten met geforceerde ‘diversiteit’ en islamisering. Een verwoestend hoog schuldenniveau in de eurozone zal op den duur eveneens grote spanningen opleveren, schulden die ooit toch moeten worden terugbetaald.

Alle eerdere grote veranderingen in het verleden werden voorafgegaan door chaos. Als alle parameters op een bepaald moment samenkomen kan er een massale mobilisatie ontstaan, in naam van een ideologie strijdend tegen onrecht, gericht op nieuwe inzichten om de huidige maat-schappelijke orde te hervormen of zelfs omver te werpen. Een trendwatcher biedt geen zekerheid maar kan wel goed de buitenwereld naar binnen brengen: Adjiedj Bakas beschreef in zijn laatste boek “Het tijdperk van chaos, de wereld na de pandemie”, de postcorona-wereld die begon met een 2G-samenleving, waarin centrale banken en overheden met helikoptergeld strooiden. Hij voorzag ook dat de belastingen omhoog zouden gaan, er een energie-inflatie bovenop de wooninflatie zou ontstaat en de voedselprijzen zouden gaan stijgen. Ook voorzag hij dat er nog een heuse foodrevolutie zal ontstaan: GMO meets Organic (het gebruik van genetisch gemodificeerde organismen is verboden in biologische producten). Energie ‘blackouts’ gaan normaal worden en er wordt fors bezuinigd op de zorg, waardoor zorgsparen voor bijvoor-beeld een nieuwe heup normaal gaat worden. Digitalisering 4.0 houdt ons digitaal fit en hybride werken is er straks niet alleen voor kantoor-werkers, maar met de komst van 6G internet straks kan de chirurg ook van huis uit via robotica op lange afstand opereren. Het platteland zal een revival beleven, mede door het hybride werken en de komst van elektrische vliegtuigjes, die als vliegende bussen stad en platteland met elkaar verbinden (drones?). Er komen minikerncentrales, waardoor stabiele emissievrije energie voorhanden komt. Het reparatiegilde zal gaan bloeien: burgers creëren werk en toekomstverslimmers voor medeburgers in een tijd van stagflatie (een situatie waarin de inflatie hoog is en de economische groei vertraagt). Containervervoer wordt duurder en bedrijven gaan daarom eigen vrachtschepen charteren. De drugsmaffia, Woke en de Klimaatkerk zorgen voor onnodige zelfverminking van het Westen. Gelukkig zal ons huis de ‘hondenmand’ worden waarin we blijvend kunnen genieten van thuiswellness en de woonkeuken. Buiten onze hondenmand gaan de uitdagingen door: massa-immigratie, energieonzekerheid, vergrijzing, verplicht aanpassen aan klimaatverandering, de gigantische schulden in de hele wereld, de economische en politieke machtsstrijd tussen de VS en China, de enorme ongelijkheid, de op zelfvernietiging van het Westen gerichte crypto-communistische Woke-beweging en een Klimaatkerk die dagelijks in de media strooit met ondergangsporno, en de onzekere toekomst van de EU en de euro.

Vanuit een sociologische invalshoek kunnen we constateren dat vanaf de jaren '80 al een individualisering van de samenleving aan de gang is. Het is maar de vraag of zij té individualistisch gaat wor-den? Nu al is een deel van de bevolking al ongevoelig voor sociale controle, want twintig procent van de jongeren trekt zich in hun gedrag al niets meer aan van anderen. Er is inmiddels een generatie opgegroeid waarvan een deel doorslaat naar ‘dit zijn mijn rechten’. 0pvoedingsdeskundigen zien ook al minder ontwikkelde basisvormen bij jongeren en kinderen. Blijk-baar is zelfregulatie steeds minder meegegeven bij de opvoeding. Deze ontwikkeling heeft zeker gevolgen voor onze maatschappij en samenleving, want als dit verder zo door gaat zal de noodzakelijke onderlinge samenwerking daaronder ernstig te lijden hebben. Het is goed dat voor iedereen ruimte is om een leven te leiden naar eigen wens, maar in steden met ruim 5 à 6000 inwoners per km2 hebben mensen ook ernstig rekening te houden met anderen. Daar heeft vrijheid ook niet dezelfde dimensie als op het platteland.

Een tweede constatering is dat we ons op macroniveau momenteel tussen 2 grote cycli bevinden. Vanaf het midden van de negentiende eeuw raakten we in een globaliseringsgolf. De coronapandemie vormt min of meer het startpunt van een ander tijdperk: de ‘Era of Disorder’: het Tijdperk van de Wanorde of Chaos. Waarin oude machtshebbers en oude machtsverhoudingen worden vervangen door nieuwe. Waarin duizelingwekkende innovaties over elkaar heen buitelen en oude businessmodellen worden vervangen door nieuwe. Waar China tendeert naar het worden van de grootste economie van de wereld en Europa zal desintegreren. De coronapandemie was feitelijk een inbreker in de loop van het globaliserings-trillennium. De koloniale- en mercantiele golf kwam op gang na de stapsgewijze verkenning van Afrikaanse en Aziatische kusten en de ‘ontdekking’ van Amerika. De tweede golf, de industriële en imperialistische golf kenmerkte grotendeels de negentiende eeuw. De derde golf, de digitale- en financiële golf, brak rond de jongste eeuwwisseling aan en is duidelijk nog niet uitgeraasd. Opvallend is wel dat technologische ontwikkelingen steeds aan de grondslag lagen van verschuivingen in machtsverhoudingen, internationaal zowel als nationaal; zo ook hier. Technologische ontwikkelingen zijn momenteel voor nagenoeg een overgroot deel van de bevolking toegankelijk. Onze smart- en IPhones worden tegen minimumlonen en lage kosten in China geproduceerd en zijn voor iedereen betaalbaar geworden. Echter, in een globa-listische wereld waar de wereldhandel floreert, kan het niet anders zijn of er komt een botsing tussen nationale soevereiniteit en de eisen van de internationale handel. Steeds meer wordt onze inkomensontwikkeling afhankelijk van internationale schalen en overwegingen en de ontevreden bevolking kan bij niemand terecht. Zeker niet bij het politieke domein die dit nota bene zelf heeft gecreëerd. Niet nationale, maar internationale oorzaken zijn de werkelijke reden dat mensen slecht worden betaald of werkloos raken. Een moeilijk te verteren boodschap, en daardoor wordt een bevolking steeds meer gevoelig voor populisme en extremisme. En de scheefgroei op de wereldschaal zorgt dat de politieke kloof almaar groter wordt. Zowel de goedkope massaproductie als de toegang daartoe hebben gezorgd dat er app-platforms ontstonden met een enorme impact op ons leven, op hoe we onszelf organiseren en op wat we intussen al van elkaar weten. Iedereen dus blij, zijn we geneigd te constateren. Was het maar waar: wereldwijd heeft deze ontwikkeling inmiddels bijgedragen aan een verbreding van de inkomenskloof. Twee decennia geleden bestonden platform-bedrijven als Uber, Facebook, Amazon, Alibaba, Instagram of Facebook e.a. nog niet.

Overheden krijgen steeds minder vat op globale ontwikkelingen en als ‘de geest uit de fles’ is, hobbelen ze van crisis naar crisis zonder ogenschijnlijk invloed daarop te krijgen. En intussen wordt een ‘Great Reset’ voorbereid, een voorstel van het World Economic Forum (WEF) om na de coronapandemie de wereldeconomie duurzaam opnieuw op te bouwen. "The Great Reset, Transforming Our World and Building Back Better". Hun plannen behelzen het kapitalistisch systeem te verbeteren door investeringen te doen die zijn gericht op gedeelde vooruitgang en meer aandacht voor het milieu. Anticiperend op een Vierde Industriële Revolutie met een digitale economie en een openbare infrastructuur. Waardoor banen in fysieke winkels plaats gaan maken voor die in de digitale economie en monopolies op grote schaal worden aangepakt. Kortom, men wil mondiaal een nieuwe economische en politieke orde inrichten om welvaart en inkomen te verdelen, met als doel minder sociale ongelijkheid. Het gevaar is dat er een socialistisch geïnspireerde dystopie, een denkbare samenleving met akelige kenmerken zal gaan ont-staan. Een samenleving waarin een globale financiële elite alle macht naar zich toetrekt ten koste van nationale soevereiniteit. In zo’n samen-leving profiteren dan vooral de belangen van digitech-, financiële en farmaceutische bedrijven, waarbij nationale democratische controle ondergeschikt zal zijn.

Chaos is wanorde. Schijnbare wanorde, deterministische chaos, dat door onze huidige kennis van algoritmen exact bepaald en geordend tot stand kan komen. Algoritmen, kunstmatige intelligentie? Het gevaar dreigt dat ‘De geest in de fles’ van de gebroeders Grimm ooit wekelijkheid gaat worden.