"ZIJ"

'ZIJ“

Zij, met als onbeklemtoonde nevenvorm ze, is in het ABN allereerst het persoonlijk voornaam-woord van de derde persoon enkelvoud vrouwe-lijk. Daarnaast ook de derde persoon meervoud voor mannelijk, vrouwelijk en onzijdig. In deze blog schrijf ik niet over de persoonsvorm, maar gebruik het woord als tegenstelling tot wij: ofwel, de ander.

Bij de geboorte zijn we een blanco blad dat meer en meer beschreven wordt naarmate we in interactie treden met ‘de ander’. Op de eerste plaats met onze ouder(s), later ook met de extended family, de vrienden en onze ‘bredere omge"-ving’. Geleidelijk ontstaat dus via interactie en relaties een identiteit, ons ‘IK’. Ons IK dat geleidelijk is gevormd, constant verandert en nooit af is.

De filosoof Emmanuël Levinas was een aanhan-ger van de fenomenologie, een hedendaagse filosofische stroming ,ontstaan op de grens van de 19e en 20e eeuw, die uitgaat van de directe en intuïtieve ervaring van fenomenen, observeer-bare, opmerkelijke gebeurtenissen, waaruit de essentiële eigenschappen van ervaringen en de essentie van wat men ervaart is af te leiden. Levinas stelt dat het de roeping van de mens is om tegen zijn natuur in te gaan en zich te laten aanspreken door de ander, die zich bij uitstek toont in en door zijn gelaat. Hierin schuilt het gevaar dat we de ander proberen te misbruiken om onszelf beter en gelukkiger te voelen. Hoe dan ook: iedere ontmoeting is een perma-nente ervaring van verschil en andersheid, op alle vlakken: karakter en persoonlijkheid, interesses, emoties, enzovoort. Hij zegt ook dat de mede-mens niet alleen een ander persoon is, maar ook een vreemde ander. Om dit te benadrukken schrijft hij overigens de Ander herhaaldelijk opzettelijk met een hoofdletter; als teken van zorgzaamheid en respect en niet als gebruik-sobject. Door de Ander zo centraal te stellen, brak hij wel met de 16e-eeuwse filosofische traditie die zich voornamelijk richtte op het denkende subject, die geen plek had voor een werkelijk ethische verhouding met de Ander: het cogito ( Descartes).

In de menselijke samenleving hebben we altijd de neiging gehad om onszelf te definiëren als onderdeel van een groep, met een sterk gevoel van verbondenheid met onze medeleden. Diepgeworteld in onze geschiedenis heeft het vaak geleid tot de vorming van sterke sociale banden en een gevoel van gemeenschap. Echter, tegenover elke "wij" staat ter onderscheiding bijna altijd een "zij"! Het "wij en zij"-fenomeen is een fascinerend psychologisch en sociologisch verschijnsel dat ons gedrag, onze perceptie en onze interacties met anderen beïnvloedt. Het vormen van een groepsidentiteit is een natuur-lijke menselijke neiging, gebaseerd op verschil-lende factoren: etniciteit, nationaliteit, religie, politieke overtuigingen, hobby's, sportteams, en zelfs op basis van onze scholing. Groepsidentiteit biedt een gevoel van betekenis en verbonden-heid, versterkt door gedeelde normen, waarden en doelen. Mensen identificeren zich met hun eigen groep en ontwikkelen een positieve houding ten opzichte van "wij", omdat het helpt bij het creëren van een gevoel van eigenwaarde, zelfrespect en een gevoel van doel in het leven. Deze identificatie is een buffer tegen gevoelens van onzekerheid of angst en een gevoel van veiligheid en bescherming.

Met de vorming van een groepsidentiteit gaan we anderen als "zij" zien. Het groeperen van mensen in categorieën van "wij" en "zij" kan leiden tot een gevoel van rivaliteit, vijandigheid en discriminatie. De "zij" wordt vaak gezien als anders, vreemd en soms zelfs bedreigend voor onze eigen groep. De vorming van "zij" is niet beperkt tot een enkele groep of identiteit. Het kan voortkomen uit verschillende bronnen, zoals historische conflic-ten, territoriale kwesties, culturele verschillen, economische ongelijkheid of politieke geschillen. Sociale psychologen suggereren dat de neiging om een "zij" te creëren gebaseerd is op het versterken van de eigen groepscohesie en het vergroten van het gevoel van superioriteit.

Verder is het concept van het "IK" een intrigerend en complex onderwerp dat de kern vormt van ons menselijk bestaan. Het verwijst naar zelfbewust-zijn, het vermogen om te beseffen dat we bestaan, een eigen identiteit hebben en bewust kunnen nadenken over onze gedachten, gevoelens en handelingen. Het "IK" staat centraal in de filosofie, psychologie en neurowetenschap-pen, waar het onderzoek naar de aard van ons zelfbewustzijn voortdurend evolueert.

Filosofisch gezien gaat de zoektocht naar het "IK" duizenden jaren terug en heeft talloze debatten en theorieën voort-gebracht. Een van de kern-vragen in de filosofie van het zelfbewustzijn is het verband tussen het lichaam en de geest. Dualis-tische denkers, zoals René Descartes, geloofden dat het "IK" een onstoffelijke ziel was die het lichaam bestuurde. Anderen, zoals de filosoof Gilbert Ryle, verwierpen dit idee en stelden dat het "IK" simpelweg een product is van de inter-acties van ons brein

Het "IK" kan complex zijn, omdat het niet altijd stabiel is. Mensen kunnen zichzelf verschillend waarnemen afhankelijk van de context en sociale omgeving. Ook kunnen persoonlijke ervaringen en traumatische gebeurtenissen invloed hebben op hoe we onszelf zien, wat kan leiden tot identiteits-crises en zelfreflectie. Neurowetenschappelijk geïnter-preteerd gaat het over de neurale basis van zelfbewustzijn. Onderzoek heeft aangetoond dat het "IK" verband houdt met specifieke hersen-gebieden, zoals de prefrontale cortex, die betrokken is bij besluitvorming en zelfreflectie. Ook hebben studies met behulp van functionele magnetische resonantiebeeldvorming (fMRI) aangetoond dat de hersenen een onderscheid maken tussen het zelf en anderen bij het verwer-ken van sociale informatie. Een opvallende bevinding hierin is het concept van het "default mode network" (DMN), een netwerk van hersen-gebieden dat actief is als we niet gefocust zijn op een externe taak. Het DMN lijkt betrokken te zijn bij zelfgerichte gedachten, introspectie en zelf-reflectie, wat essentieel is voor het bewustzijn van het "IK". Een default-netwerk is een netwerk van gebieden in de hersenen dat vooral actief is in een toestand van rust, waarin men niet op gebeurtenissen in de buitenwereld is gericht. Het default-netwerk correspondeert met toestanden als introspectie, dagdromen of onze spontane gedachtestroom. Interessant is ook dat het netwerk tijdens rust meer activiteit vertoont dan tijdens uitvoeren van bepaalde cognitieve taken. Kennelijk vraagt dus het in stand houden van patronen van connectiviteit in de hersenen in passieve condities veel energie. Bij jonge kinderen is nog geen sprake van een default-netwerk, dit lijkt zich pas te ontwikkelen in kinderen van 9-12 jaar oud. De activiteit van het DMN wordt gereguleerd door een ander grootschalig netwerk, het salience-netwerk, een netwerk van gebieden in de hersenen dat vooral geactiveerd wordt door opvallende gebeurtenis-sen in de omgeving, dat het DMN als het ware aan en uit kan zetten. Het default-netwerk beslaat een aantal frontale en pariëtale gebieden in de hersenen, die een grote mate van functio-nele connectiviteit laten zien tijdens een toestand van rust. Deze gebieden liggen anatomisch ver uit elkaar en communiceren vooral met elkaar via de lange witte-stofbanen. Het default-netwerk speelt mogelijk een rol bij bepaalde vormen van spontane (of intern gegenereerde) cognitie zoals dagdromen, en in zichzelf gericht zijn.

Toch gaat het concept van het "IK" verder dan alleen wetenschappelijke nieuwsgierigheid. Het beïnvloedt onze zoek-tocht naar betekenis in het leven, onze relaties met anderen en ons vermogen om empathie te ervaren. Het bewust-zijn van het "IK" heeft ook geleid tot diepgaande vragen over het zelf en de aard van het bestaan. Conclusie: het "IK" is een fascinerend en gelaagd onderwerp dat een belangrijke rol speelt in ons menselijk bestaan. Het verwijst naar ons zelf-bewustzijn, onze identiteit en onze mogelijkheid tot introspectie. De filosofie, psychologie en neurowetenschappen hebben allemaal bijgedra-gen aan ons begrip van het "IK", maar het blijft een onderwerp dat vragen oproept en verdere verkenning vereist. Het "IK" is meer dan alleen een woord - het vertegenwoordigt de kern van wie we zijn als individuen.